Trận lũ lịch sử vừa qua đã làm thiệt hại nghiêm trọng cả về người và tài sản tại các tỉnh miền trung, nhiều ngôi nhà bị lũ nhấn chìm, khiến người dân chỉ biết leo lên nóc chờ cứu trợ. Tuy nhiên, vẫn có hàng nghìn hộ gia đình có chỗ trú ẩn an toàn, bảo vệ được tính mạng và tài sản nhờ mô hình nhà vượt lũ.
Đoàn công tác Bộ Xây dựng khảo sát mô hình nhà vượt lũ và thăm, động viên người dân các tỉnh miền trung.
Dân nghèo vượt lũ an toàn
Cuối tháng 10 vừa qua, do ảnh hưởng mưa bão khiến các vùng trũng thấp, các khu đô thị ở Quảng Bình, nhất là tại các huyện Lệ Thủy, Quảng Ninh, Bố Trạch, Quảng Trạch, Tuyên Hóa, Minh Hóa và TP Ðồng Hới bị ngập lụt sâu trên diện rộng. Tuy nhiên, nhiều hộ dân tại Quảng Bình đã an toàn trên các công trình nhà tránh lũ. Chị Bùi Thị Toan - xóm 3, thôn Tuy Lộc, xã Lộc Thủy, huyện Lệ Thủy cho biết, gia đình chị đã tự xây căn nhà chống lũ vào năm ngoái. Nhờ có căn nhà này, nên đợt lũ vừa qua, dù nước dâng cao, sóng lớn nhưng gia đình vẫn được bảo đảm an toàn và giữ được tài sản trong nhà.
Ðến thăm nhà chống lũ của bà Hồ Thị Lành, xã Lộc An, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế - ngôi nhà được hỗ trợ bởi Chính phủ Việt Nam và Dự án "Tăng cường khả năng chống chịu với những tác động của biến đổi khí hậu cho các cộng đồng dễ bị tổn thương ven biển Việt Nam (GCF-UNDP)" - Ðoàn công tác của Bộ Xây dựng nhận thấy, mô hình nhà vượt lũ đã phát huy hiệu quả, giúp người dân yên tâm sinh sống trong mùa bão lụt. Bà Lành chia sẻ, nhà chống lũ được xây dựng từ năm 2018, với diện tích 15 m2 nhưng ngôi nhà kiên cố này đã giúp gia đình vượt qua mùa bão lũ, thậm chí nhiều hộ dân chung quanh còn mang đồ dùng, lương thực thực phẩm đến đây nhờ tích trữ hộ. Tuy nhiên, người dân nghèo ở đây đều mong muốn sớm xây dựng được những căn nhà chống lũ để chống chọi lại thiên tai khắc nghiệt, diễn biến phức tạp. "Trận lũ lụt vừa qua một lần nữa chứng minh tính hiệu quả của những căn nhà vượt lũ. Việc xây những căn nhà này giúp các hộ nghèo như chúng tôi yên tâm sinh sống, sản xuất, xây dựng cộng đồng an toàn, góp phần chung tay xây dựng nông thôn mới, chủ động giảm thiểu tác động của thiên tai, biến đổi khí hậu", bà Lành chia sẻ.
Quyết định số 48/2014/QÐ-TTg ngày 28-8-2014 của Thủ tướng Chính phủ về chính sách hỗ trợ hộ nghèo xây dựng nhà ở phòng, tránh bão lụt khu vực miền trung tại các tỉnh Nghệ An và Quảng Bình. Mục tiêu của chương trình nhằm hỗ trợ các hộ nghèo có nhà ở ổn định, an toàn, từng bước nâng cao mức sống, góp phần xóa đói, giảm nghèo bền vững theo phương châm "Nhà nước hỗ trợ, cộng đồng giúp đỡ, hộ gia đình tham gia đóng góp" để xây dựng được căn nhà tránh bão lũ. Chương trình có mức hỗ trợ 12 triệu đến 16 triệu đồng/hộ, cho vay ưu đãi tối đa 15 triệu đồng/hộ trong vòng 10 năm để họ cùng huy động nguồn lực của gia đình, dòng họ xây cất được gian nhà có sàn bê-tông cốt thép, bảo đảm ba cứng, diện tích tối thiểu 10 m2 và sàn cao hơn mức lụt thường xuyên ở địa phương là 1,5 m.
Nhân rộng mô hình nhà vượt lũ
Hiện nay, có sáu trong tổng số 13 địa phương khu vực miền trung thường xuyên chịu tác động của mưa lũ đã hoàn thành việc hỗ trợ theo Quyết định số 48/2014/QÐ-TTg, bao gồm: Hà Tĩnh, Nghệ An, Khánh Hòa, Phú Yên, Ninh Thuận và TP Ðà Nẵng; bảy tỉnh còn lại gồm: Thanh Hóa, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, Quảng Ngãi và Bình Ðịnh đều có tỷ lệ hoàn thành đạt hơn 70%. Theo báo cáo chưa đầy đủ của các địa phương, hiện chưa có căn nhà nào thuộc chương trình hỗ trợ nhà ở phòng, tránh bão lụt theo Quyết định số 48/2014/QÐ-TTg bị sập đổ, hư hỏng nặng trong đợt mưa lũ vừa qua tại miền trung. Tuy nhiên, chương trình này cũng đang bộc lộ một số bất cập, trong đó có vấn đề về hỗ trợ nguồn vốn và đối tượng thụ hưởng. Ðại diện Ngân hàng Chính sách xã hội tỉnh Quảng Bình chia sẻ đã từng đề nghị Chính phủ và các bộ, ngành nghiên cứu kéo dài chương trình và nâng mức cho vay, hỗ trợ ngân sách nhà nước, đồng thời xem xét việc mở rộng đối tượng hộ cận nghèo cũng có thể vay vốn chương trình này, nhưng đến nay cũng chưa được giải quyết.
Phó Chủ tịch UBND huyện Lệ Thủy (tỉnh Quảng Bình) Lê Văn Sơn cho biết, hằng năm, người dân miền trung đã quá quen thuộc với tình trạng ngập lụt do bão lũ. Tuy nhiên, trận lũ lịch sử tại Quảng Bình xảy ra vào tháng 10 vừa qua là lớn nhất từ trước đến nay. Mô hình nhà vượt lũ tuy mang lại hiệu quả nhưng chỉ có thể phục vụ một số cá nhân, gia đình. Nhưng đối với huyện Lệ Thủy, có nhiều vùng xung yếu, dễ ngập lụt rất cần được hỗ trợ xây dựng nhà vượt lũ cộng đồng với quy mô lớn, sức chứa nhiều người nhằm bảo đảm an toàn, di chuyển nhanh và thuận tiện hơn.
Nhận định về hiệu quả của chương trình nhà chống lũ, Phó Cục trưởng Quản lý nhà và thị trường bất động sản (Bộ Xây dựng) Hà Quang Hưng cho rằng, sau khi kiểm tra ở các địa phương, mô hình nhà chống lũ đã phát huy hiệu quả tốt, bảo đảm sinh mạng và tài sản cho người dân không chỉ trong mùa mưa bão năm nay mà còn trong cả 10 năm qua. Hiện nay, chương trình đã thực hiện hơn 19,2 nghìn căn hộ trong tổng số 21,5 nghìn hộ dân có nhu cầu. Thời gian tới, Bộ Xây dựng sẽ phối hợp các địa phương đánh giá hiệu quả mô hình nhà chống lũ, bão lụt theo Quyết định số 48/2014/QÐ-TTg, từ đó, đề xuất nhân rộng mô hình theo hướng mở rộng đối tượng thụ hưởng, tăng mức hỗ trợ của Nhà nước để xây những ngôi nhà bảo đảm an toàn, trình cơ quan có thẩm quyền quyết định.
Có thể thấy, mô hình nhà vượt lũ giúp người dân chủ động hạn chế thiệt hại do mưa lũ gây ra hằng năm, do đó việc mở rộng đối tượng, tăng số tiền hỗ trợ cho bà con trong thời gian tới để xây nhà vượt lũ là hoàn toàn hợp lý. Tuy nhiên, hiện nay, tình hình thời tiết đã xuất hiện hình thái cực đoan mới, ngày càng khắc nghiệt hơn. Vì vậy, các bộ, ngành, địa phương cần sớm nghiên cứu và đề xuất các giải pháp phù hợp để bà con yên tâm "sống chung với lũ".